Νίκος Αρβανίτης: Επιστροφή στα θρανία

Στο δεύτερο τεύχος του περιοδικού STEP δημοσιεύθηκε συνέντευξη του ηθοποιού Νίκου Αρβανίτη. Το δημοσίευμα είναι το εξής:

Ο Παραμυθιώτης ηθοποιός Νίκος Αρβανίτης μετά από 25 χρόνια καριέρας αποφάσισε να κάνει κάτι που ελάχιστοι τολμούν ή επιλέγουν. Να επιστρέψει στα θρανία για να τελειώσει τις σπουδές του. Έτσι τον Σεπτέμβρη του 2010 άρχισε να παρακολουθεί μαθήματα στο Πολυτεχνείο δίνοντας παράλληλα τα βράδια παραστάσεις στο θέατρο. Επιμελής φοιτητής ολοκλήρωσε τις σπουδές του με μια διπλωματική εργασία με τίτλο «Η υποκριτική τέχνη στην διδασκαλία».

Με αφορμή αυτήν την εργασία μιλήσαμε με τον Νίκο Αρβανίτη, ναι μεν για θέατρο και υποκριτική αλλά υπό μια διαφορετική σκοπιά.

Η διπλωματική εργασία σας «Η υποκριτική τέχνη στην διδασκαλία» σε τι προσπαθεί να απαντήσει;

Προσπαθεί να απαντήσει, όχι γενικά για το ρόλο του δασκάλου στην εκπαίδευση, αλλά πιο ειδικά ως προς τη «φύση» και τη λειτουργία του μέσα στη σχολική αίθουσα και το αμφιθέατρο και να εντοπίσει τις τυχόν ομοιότητες με τη «φύση» και τη

λειτουργία του ηθοποιού στη σκηνή του θεάτρου. Επιδιώκει να ρίξει φως σ’ αυτή τη μεταμορφωτική επίδραση που ασκεί η ζωντανή, πρόσωπο με πρόσωπο, πράξη της διδασκαλίας τόσο πάνω στους μαθητές όσο και στον ίδιο το δάσκαλο. Αυτή, άλλωστε, η μεταμόρφωση είναι το μεγάλο ζητούμενο και το βαθύτερο κοινό ανάμεσα στις δύο αυτές λειτουργίες, τόσο του δασκάλου όσο και του ηθοποιού.

Η διδασκαλία είναι σαν μια παράσταση;

Βεβαίως. Λέγοντας παράσταση τι ευνοούμαι ; Την ζωντανή επαφή. Δεν νοείτε διδασκαλία χωρίς αυτήν την ζωντανή επαφή και αυτή είναι που κάνει την κάθε διδασκαλία μοναδική.

Ο ρόλος του συναισθήματος στην διδασκαλία ποιος είναι;

Τι εννοούμε συναίσθημα. Διδάσκω σημαίνει καθιστώ κάτι αρεστό, ο δάσκαλος πρέπει να εμπνεύσει τον μαθητή ώστε να θελήσει να μάθει. Αυτή η διαδικασία λοιπόν είναι η βασική διαδικασία του συναισθήματος. Στην αντίθετη περίπτωση, αν ο μαθητής καταλάβει αδιαφορία, υπεροψία, αμέσως κλείνει την καταπακτή της γνώσης. Και δεν μπορεί να μεταδοθεί το μήνυμα.

Ποιος είναι ο καλός δάσκαλος;

Είναι αυτός που αν τα καταφέρει καλά κάνει τους μαθητές του να συμμετέχουν σε μια περιπέτεια ιδεών. Μια περιπέτεια που δεν είναι ψυχρή, ανεξάρτητα από αισθήματα, αλλά περιέχει μια διδασκαλία θερμή με ισχυρό συναισθηματικό φορτίο,  την οποία διδασκαλία πρέπει ο ίδιος ο δάσκαλος να την ενσαρκώνει με την παρουσία του. Η παρουσία του είναι ολοκληρωτική ψυχή τε και σώματι. Δεν μπορεί ο δάσκαλος απλά να μεταδίδει πληροφορίες.

Στην εποχή της πληροφορικής και της πληροφορίας η φυσική παρουσία του δάσκαλου είναι απαραίτητη;

 Ο μαθητής δεν προσέρχεται στην αίθουσα απλά για να πάρει πληροφορίες, καθώς όπως είπατε στην σημερινή εποχή με την έκρηξη της πληροφορίας και της γνώσης θα μπορούσε να κάτσει στο σπίτι του να διαβάσει σωρό βιβλία που υπάρχουνε, να μπει στο ιντερνέτ αλλά επιζητεί μια προσωπική σχέση με τον δάσκαλο. Αυτή η προσωπική σχέση, αυτό το βλέμμα αυτό το ζωντανό σώμα της διδασκαλίας είναι αυτό που κάνει τον μαθητή να παίρνει πολλά περισσότερα πράγματα από την ίδια την πληροφορία. Να του γεννάει την επιθυμία για να ψάχνει την πληροφορία. Και αυτό είναι συναίσθημα. Ο δάσκαλος όταν διδάσκει χρησιμοποιεί όλο του το σώμα, το νευρικό του σύστημα, όπως ακριβώς και ο ηθοποιός. Για να μεταδώσει ένα μήνυμα επιστρατεύει θάρρος, πίστη, αγάπη… αυτά όλα είναι συναισθήματα.

Κατά τι γνώμη σου σε τι ποσοστό οι διδάσκαλοι είναι πράγματι διδάσκαλοι; 

Είναι ένα μικρό ποσοστό. Δηλαδή υπάρχουν πολλοί εκπαιδευτικοί που είτε πέφτουνε στην παγίδα της αυθεντίας είτε πέφτουνε στην παγίδα της υπαλληλικής ρουτίνας. Δεν αντιλαμβάνονται ότι η διδασκαλία σε μια τάξη δεν είναι κάτι ουδέτερο που γίνεται απλά και φυσικά αλλά ότι η τάξη είναι ένα πεδίο αναμέτρησης με τον εαυτό τους και με τους άλλους.

Τι εννοείται όταν λέτε «αναμέτρηση με τον εαυτό τους»;

Καταρχήν δεν νοείτε διδασκαλία η οποία να είναι γραπτή, η διδασκαλία είναι προφορική. Αυτό είναι ένα κομβικό και κοινό σημείο με τον ηθοποιό. Τι σημαίνει προφορική; Σημαίνει ότι ο δάσκαλος αυτά που λέει τα βγάζει από μέσα του. Αυτό είναι πεδίο αναμέτρησης. Αν απλά παπαγαλίζει την εκπαιδευτική ύλη δεν μπορεί να μεταδοθεί τίποτα. Όταν όμως αυτά τα κάνει δικά του και τα μεταδίδει με όλο του το σώμα, την κίνηση, το βλέμμα τότε έχουμε μια πραγματική διδασκαλία. Αυτή η διαδικασία δεν γίνεται αυτόματα, γι΄ αυτό έχουμε μέρες όπου ένας δάσκαλος επιτυγχάνει τον σκοπό του και άλλες μέρες που δεν είναι σε φόρμα. Όμως όπως και ο ηθοποιός, δεν έχει δικαίωμα ο δάσκαλος να μην είναι σε φόρμα. Δεν έχει δικαίωμα να μεταφέρει μέσα στην αίθουσα τα προσωπικά του συναισθήματα εκείνης της ημέρας. Με το που   μπαίνει στην αίθουσα όλα του τα προβλήματα πρέπει να μένουν πίσω. Αυτό είναι μια υποκριτική πράξη, μια πράξη ηθοποιίας. Ο ηθοποιός αυτό το πράγμα κάνει.

Πως μπορείς να πείσεις έναν εκπαιδευτικό να γίνει ένας διδάσκαλος που «εκμεταλλεύεται» την υποκριτική για να έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα;

Ουσιαστικά είναι ένα προσωπικό στοίχημα του καθενός. Δηλαδή αυτό πρέπει να το παλέψει ο καθένας στην διδασκαλική του σταδιοδρομία. Μπορεί να βελτιωθεί και να αλλάξει αρκεί να το έχει στο νου του. Αν το έχει στο νου του θα κάνει τολμηρά βήματα πάνω σε αυτό. Είναι βέβαια και θέμα ταλέντου, υπάρχουν δάσκαλοι με το ταλέντο της μεταδοτικότητας. Αλλά υπάρχουν και άλλοι που για παράδειγμα είναι αγοραφοβικοί, αυτοί δεν θα έπρεπε καν να μπαίνουν σε αίθουσα. Τους δυσκολεύει η επαφή και για να τα καταφέρουν κλείνονται στον εαυτό τους και  παπαγαλίζουν την ύλη  για να ξεμπερδέψουν. Πάντως ο δάσκαλος μπορεί να το παλέψει αρκεί να θέλει και να καταλάβει την διαδικασία αυτή.

Μόνο με την προσωπική πρωτοβουλία μπορεί να υπάρχει βελτίωση στην ποιότητα της εκπαίδευσης;

Όχι, μπορεί να γίνει και ελέγχοντας. Στην Αμερική για παράδειγμα, σε πανεπιστήμια, το αν έχεις φοιτητές και το πόσους φοιτητές έχεις να σε παρακολουθούν είναι ένα στοιχείο, ένα κριτήριο της καριέρας του δασκάλου. Φτάνουν στο σημείο να απολύουν τον καθηγητή που δεν έχει ακροατήριο.

Έπειτα, θα μπορούσαν να είναι δύο καθηγητές που διδάσκουν το ίδιο αντικείμενο, αυτό θα μπορούσε να είναι ένα κίνητρο αναζήτησης, τι κάνει ο άλλος και έχει μεγαλύτερο ακροατήριο;

Πως αποφάσισες μετά από τόσα χρόνια να πας ξανά στο Πολυτεχνείο;

Εμείς οι ηθοποιοί έχουμε μια καλή σχέση με αυτό που λέγεται ανανέωση. Επειδή συνέχεια αντιμετωπίζουμε διαφορετικούς ρόλους, έργα, συνεργάτες μπαίνουμε σε μια διαδικασία συνεχούς ανανέωσης. Έχοντας λοιπόν μέσα μου αυτήν την διαδικασία και μένοντας ακριβώς απέναντι από την σχολή σκέφτηκα «μετά από 25 χρόνια ηθοποιίας μπορώ να συνδεθώ με πράγματα της νεότητας μου; Μπορώ να κάτσω ξανά σε μια τάξη και να ξαναδιαβάσω μαθηματικά; Έχω γεράσει; Μπορώ να ανταποκριθώ;».  Ήταν ένα κίνητρο επαφής με την νεότητα.

Δυσκολεύτηκες με τα μαθήματα;

Άλλου ναι, αλλού όχι. Σε κάποια μαθήματα είχα καλύτερη απόδοση από τους συμφοιτητές μου καθώς εμένα με απασχολούσε μόνο να μάθω. Δεν με απασχολούσε το τι θα κάνω στην ζωή μου, τι επάγγελμα θα ακολουθήσω, μ΄ αρέσει αυτό – δεν μ΄ αρέσει… με αποτέλεσμα να μην αποσπάτε η προσοχή μου και να αφοσιώνομαι στο γνωστικό μου αντικείμενο.

Η μεγαλύτερη δυσκολία ποια ήταν;

Η απόφαση για να πάω. Γιατί είχα δειλία, μην με σχολιάσουν, επειδή είμαι μεγάλος… μην πουν «τώρα το θυμήθηκες»! Κάτι που τελικά δεν έγινε καθόλου, με αγκάλιασαν όλοι με μεγάλη αγάπη. Και αυτό δυνάμωσε την αρχική μου θεώρηση ότι η μάθηση θα πρέπει να είναι δια βίου. Δηλαδή δεν σημαίνει ότι επειδή έμαθα κάτι μέχρι τα 20 μετά σταματάω. Δεν σταματάει ποτέ ο άνθρωπος.

Να σου πω ένα παράδειγμα… είναι μια κυρία 60 χρονών και δεν μπορεί να διαβάσει. Έχει την δικαιολογία του αυστηρού πατέρα, των δύσκολων εποχών… αλλά μετά; Τόσα χρόνια να μην κάτσει να μάθει το αλφάβητο; Πως αφήνει τον εαυτό της τόσα χρόνια χωρίς να ξέρει να γράφει; Αυτό τουλάχιστον θα μπορούσε να το καταφέρει.

Έχουμε 2 εαυτούς και 2 ενέργειες μέσα μας. Μια είναι η βαρύτητα που θέλει να μας κάτσει κάτω να μην κάνουμε τίποτα και η άλλη είναι η ανορθωτική δύναμη. Πρέπει στην βαρύτητα να υπάρχει το αντίβαρο, η ανορθωτική δύναμη, η περιέργεια, η  αναρώτηση. Οι άνθρωποι που δεν έχουν ερωτήματα δεν μπορούν αν μάθουν.

Όταν είπες στους δικούς σου ανθρώπους για αυτήν την απόφαση πως αντιδράσανε;

Τρελαθήκανε! Το αντιμετώπισαν με μεγάλη χαρά και έκπληξη. Ένοιωθα ότι τους άρεσε αυτό που έκανα. Και στη γυναίκα μου και στους γονείς μου και στα παιδιά μου. Αυτό με βοήθησε και εμένα.

Τελικά το κέρδος για σένα ποιο ήταν;

Το κέρδος είναι ότι ο άνθρωπος δεν πρέπει να σταματάει να μαθαίνει ποτέ. Η ηλικία είναι πλασματική, εάν μέσα σου δεν αφήσεις την ηλικία να σε καθορίσει δεν υπάρχουν περιορισμοί. Μπορείς να νιώθεις νέος και ας έχεις πατήσει τα 47 ή τα 50. Το κέρδος λοιπόν είναι ότι ανανεώνεσαι και έχεις καλύτερη σχέση με τον χρόνο που περνάει.

Πως καταλήξατε σε αυτήν την εργασία;

Μου την πρότεινε ο καθηγητής μου ο Δημήτρης ο Καλιαμπάκος, ο οποίος είναι ένας άνθρωπος που δεν έχει ρουτινιάσει. Επειδή ήμουν 25 χρόνια στο θέατρο μου είπε ότι έχει ένα θέμα που θα μπορούσα μόνο εγώ να το κάνω, καθώς ένας φοιτητής που δεν έχει ιδέα από θέατρο και υποκριτική θα δυσκολευτεί να κάνει αυτήν την συσχέτιση. Παράλληλα, εκτός από την εμπειρία του ηθοποιού είχα και την εμπειρία του φοιτητή και της διδασκαλίας.

Ήταν μια τεράστια έκπληξη για μένα και μια τεράστια πρόκληση γιατί θα μπορούσα να κάνω  κάτι που θα με συνέδεε και με όλα τα χρόνια που έχω σχέση με το θέατρο. Και φυσικά ένα επιπλέον στοιχείο είναι η ιδιότητα των γονιών μου που είναι δάσκαλοι όπως και οι παππούδες μου. Έτσι η εργασία είναι αφιερωμένη στους γονείς μου, στην γυναίκα μου και στα παιδιά μου.

Ήταν μια επίμονη και δύσκολη εργασία παίρνοντας συνεντεύξεις από σπουδαίους ανθρώπους και δασκάλους, αναγνωρισμένης αξίας ως εκπαιδευτικοί και άνθρωποι του θεάτρου, όπως είναι οι: Θεοδόσης Τάσιος, Αριστείδης Μπαλτάς, Θεόδωρος Γραμματάς, Βασίλης Παπαβασιλείου, Γιάννης Ιωαννίδης, Θεοδόσης Πελεγρίνης, τους οποίους και ευχαριστώ πολύ.

Τι άλλο θα θέλατε να προσθέσετε;

Αυτή η εργασία θα μπορούσε να αποτελέσει ένα εργαλείο για ένα οποιοδήποτε δάσκαλο και να του βάλει μέσα το «ζιζάνιο» για να αναστοχαστεί το επάγγελμα του. Δεν έχει συνταγές, είναι ένα ερέθισμα για διάλογο. Ο διάλογος είναι ένα κορυφαίο στοιχείο που ενώνει, ειδικά στην Ελλάδα, το θέατρο με την φιλοσοφία και την διδασκαλία. Ακόμα και ο Πλάτωνας έγραφε σε μορφή διαλόγου. Το θέατρο και η φιλοσοφία της αρχαίας Ελλάδας έχουν αυτό το κοινό στοιχείο. Ο δάσκαλος πρέπει να αισθάνεται ότι είναι σε ένα συνεχή διάλογο με τους μαθητές του. Αυτή η ζωντανή σχέση του διαλόγου είναι και η ζωντανή σχέση του ηθοποιού με το κοινό του όπως και η σχέση του καθηγητή με τον μαθητή του. Δεν θέλουμε να ταυτίσουμε τον ηθοποιό με τον δάσκαλο αλλά θέλουμε να πάρουμε από την τέχνη του θεάτρου στοιχεία και κώδικες που είναι κοινά και τα οποία θα βοηθήσουν ένα δάσκαλο να καταλάβει πιο ολοκληρωμένα την φύση της εργασίας του για να γίνει καλύτερος. Θα καταλάβει για παράδειγμα ότι πρέπει να κάνει πρόβα, μια δοκιμή, μια προετοιμασία πριν ανέβει στην έδρα.

Σημασία στην διδασκαλία δεν έχει το τι λέω αλλά στο πως το λέω. Και θα πρέπει κάθε φορά όταν διδάσκει ένα θέμα να το κάνει σαν να είναι πάντα η πρώτη φορά και όχι βαριεστημένα. Αυτό κάνει και ο ηθοποιός… κάθε μέρα παίζει τον ρόλο σαν να είναι η πρώτη φορά. 

Ολόκληρη η διπλωματική εργασία του Νίκου Αρβανίτη βρίσκεται στην ιστοσελίδα: http://dspace.lib.ntua.gr/bitstream/123456789/8474/1/Diplomatiki_Arvanitis.pdf

ΜΦ