Ελέα: Οχυρό με θέα

Πραγματικά αξίζει τον κόπο κάποιος να επισκεφθεί τον οχυρωμένο οικισμό που βρίσκεται στους πρόποδες των βουνών της Παραμυθιάς, ανατολικά της Χρυσαυγής, τον γνωστό ως  «Καστρί Βέλλιανης». Χτισμένο σε  φυσικά οχυρό πλάτωμα σε υψόμετρο 500 μ. από όπου παρέχεται η δυνατότητα ελέγχου του συνόλου σχεδόν της κοιλάδας Αχέροντα - Κωκυτού, η οποία αποτελούσε την επικράτεια της αρχαίας πόλης.

Η ίδρυσή του τοποθετείται, με βάση τα αρχαιολογικά δεδομένα και τις αρχαίες πηγές, λίγο πριν τα μέσα του 4ου αι. π.Χ., εποχή κατά την οποία οι Θεσπρωτοί συνοικίζονται για πρώτη φορά σε οργανωμένες πόλεις. Ισχυρά πολυγωνικά τείχη ενισχύουν τις βατές πλευρές του οικισμού.

Η Ελέα διετέλεσε έδρα του Κοινού των Θεσπρωτών από την ίδρυσή της μέχρι και το 335 - 330/325 π.Χ. περίπου, εποχή κατά την οποία η έδρα του Κοινού μεταφέρεται στα Γίτανα. Εικόνα της ευμάρειας της πόλης παρέχουν τα ερευνημένα δημόσια και ιδιωτικά κτίρια του οικισμού.

Τα νομισματικά σύμβολα της πόλης, που σχετίζονται με την Περσεφόνη και τον Άδη, υποδηλώνουν ότι το γνωστό «Νεκρομαντείο» στις εκβολές του Αχέροντα στο Ιόνιο, όπου και ο «Ελέας λιμήν» των αρχαίων συγγραφέων και γεωγράφων στο σημερινό όρμο της Αμμουδιάς, βρισκόταν υπό την επιρροή της Ελέας.

Ο οικισμός συνεχίζει να ακμάζει και κατά την ελληνιστική περίοδο. Την εποχή αυτή οριοθετείται ο χώρος της αγοράς με την κατασκευή περιμετρικών στοών. Η κατοίκηση την περίοδο αυτή επεκτείνεται και έξω από τα τείχη, κυρίως στη νότια πλευρά.

Στους πρόποδες των βουνών της Παραμυθιάς και στα χαμηλότερα υψώματα που κλείνουν από τα νότια την κοιλάδα του Κωκυτού, παρατηρείται μία ιδιαίτερα μεγάλη πυκνότητα οχυρωματικών περιβόλων των ύστερων κλασικών και ελληνιστικών χρόνων, οι οποίοι σχετίζονται με την Ελέα. Ενδεικτικά αναφέρονται τα κάστρα της Παραμυθιάς στα βόρεια, το κάστρο του Σεβαστού στο λόφο Λιμινάρι στα δυτικά και το κάστρο του Αγ. Δονάτου Ζερβοχωρίου ανατολικά της Ελέας.

Ο αρχαίος οικισμός της Ελέας καταστράφηκε και εγκαταλείφθηκε οριστικά το 167 π.Χ. από τους Ρωμαίους μαζί με τις υπόλοιπες μεγάλες πόλεις της Θεσπρωτίας, όπως μαρτυρούν τα εκτεταμένα στρώματα καταστροφής των ανεσκαμμένων κτιρίων. Στα νεότερα χρόνια η επίπεδη έκταση του οικισμού χρησιμοποιήθηκε συστηματικά για καλλιέργειες, ενώ κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών για σταυλισμό και βοσκή ζώων.

Περιγραφή

Ισχυρή πολυγωνική οχύρωση περιβάλλει τον οικισμό της Ελέας από τα ανατολικά και βόρεια, ενώ τμήματα τείχους υψώνονται μόνο στα βατά σημεία της φυσικά οχυρής βορειοδυτικής, δυτικής και νότιας πλευράς.

Δύο κύριες πύλες, μία στα ανατολικά και μία στα δυτικά, εξασφάλιζαν την απρόσκοπτη επικοινωνία του οικισμού, ενώ μια τρίτη πυλίδα εντοπίζεται στη βόρεια πλευρά.

Τα τείχη ακολουθούν το πολυγωνικό σύστημα τειχοποιίας με λιγότερο ή περισσότερο επιμελή κατασκευή. Ως υλικό έχει χρησιμοποιηθεί ο ασβεστόλιθος που αφθονεί στην περιοχή. Επιμελέστερη τειχοποιία παρουσιάζει η ανατολική πλευρά της οχύρωσης και ιδιαίτερα το τμήμα γύρω από την ανατολική πύλη. Εντυπωσιακή είναι στο σημείο αυτό η κατάσταση διατήρησης των τειχών, τα οποία σώζονται σε ύψος 7 μ., ενώ το πάχος τους φθάνει τα 4 μ. Στο βορειοανατολικό τμήμα του περιβόλου προβάλλει πύργος τραπεζοειδούς κάτοψης. Σε εξαιρετικά καλή κατάσταση διατηρείται και τμήμα του τείχους στο κέντρο της νότιας πλευράς: έχει πάχος 3,90 μ., ενώ σώζεται σε ύψος 5 μ. Τα τείχη της Ελέας μπορούν με σχετική ασφάλεια, με βάση τα ιστορικά και τα αρχαιολογικά δεδομένα, να χρονολογηθούν στην εποχή ίδρυσης της πόλης στο α΄ μισό του 4ου αι. π.Χ.

 

Ο χώρος εντός των τειχών καλύπτει έκταση 105 περίπου στρεμμάτων και διαμορφώνεται με αναλημματικούς τοίχους σε βαθμιδωτά άνδηρα.

Το βορειοανατολικό τμήμα του οικισμού, αυτό δηλαδή που εκτείνεται από τα βορειοανατολικά τείχη μέχρι το ναό και την περιοχή όπου τοποθετείται η αγορά, βάσει των στοιχείων που διαθέτουμε, φαίνεται ότι ήταν αδόμητο. Η αρχιτεκτονικά διαμορφωμένη περιοχή βρίσκεται στο δυτικό μισό του οικισμού. Ο οικισμός διευθετείται χωροταξικά βάσει του άξονα της κύριας οδικής αρτηρίας, η οποία φαίνεται να τον διασχίζει κατά μήκος από νοτιοδυτικά προς βορειοανατολικά. Παράλληλα ή κάθετα με την κεντρική οδική αρτηρία μικρότεροι δρόμοι οριοθετούσαν τα δημόσια κτίρια και τις ιδιωτικές κατοικίες.

Η περιοχή της Αγοράς, έκτασης περίπου 3.000 τ.μ., αρχικά είχε τη μορφή ανοιχτής πλατείας, ενώ στα ελληνιστικά χρόνια οριοθετήθηκε από τρεις στοές στα ανατολικά, τα δυτικά και τα βόρεια. Σε άμεση συνάρτηση με αυτές διαμορφώθηκαν σταδιακά και άλλα κτίρια που σχετίζονταν με τις δημόσιες λειτουργίες ή εξυπηρετούσαν ανάγκες αποθήκευσης των δημόσιων αγαθών. Τις λατρευτικές ανάγκες των κατοίκων εξυπηρετούσε μικρός ναός με πρόναο, σηκό και άδυτο, που ήταν χτισμένος σε ψηλό άνδηρο στο κεντρικό τμήμα της πόλης.

Οι κατοικίες, που έχουν ανασκαφεί, ήταν συνήθως ισόγειες, ενώ σε κάποιες υπήρχε δεύτερος όροφος ή εσωτερικές υπαίθριες αυλές. Αποτελούνταν από 4 έως 6 χώρους, αποθήκες, δωμάτια με αργαλειούς, ανδρώνες κλπ. και στεγάζονταν με ξύλινες κεραμοσκεπείς στέγες. Τα δάπεδα τους ήταν συνήθως από πατημένο πηλόχωμα ή λαξευμένα στο φυσικό βράχο.

Στα νότια της κεντρικής αρτηρίας βρίσκονταν ο ευρύτερος ορθογώνιος χώρος, πλαισιωμένος από την ανασκαφείσα στοά, το θέατρο και κάποια άλλα κτίρια, χρησίμευε ως πολιτική αγορά. Από το θέατρο διατηρούνται στη θέση τους λίγα εδώλια και λείψανα τοίχων της σκηνής.  Η μεγάλη διάμετρος του κοίλου ήταν 45-50 μ, το ύψος του 8-9 μ, και η χωρητικότητά του 3-4.000 θεατές.

Φωτογραφίες: ΦΜ

Πηγές: Κασσιανή Λάζαρη, αρχαιολόγος

 http://odysseus.culture.gr/

http://ellas2.wordpress.com